Lipalo, joalo ka puo ea lefatše lohle, esale e sebelisoa ke batho ho tloha khale ho hlalosa le ho utloisisa lefatše le re potileng. Ho theosa le nalane, lipalo li fetohile, li fetoha le ho hola ho tobana le liphephetso le litšibollo tse ncha. Sehloohong sena re tla hlahloba lekala la lipalo le sa tsejoeng haholo: lipalo tse ling, tse shebaneng haholo le sistimi ea lipalo ea 12 le ts'ebeliso ea eona e sebetsang. Ka mokhoa ona, re tla khona ho batlisisa hore na litsamaiso tsa lipalo li ka fetoloa joang le ho etsoa hore li lumellane le litlhoko tse itseng.
Lethathamo la Tse ka Hare
Nomoro ea Motheo oa 12: Histori e Khutšoanyane
Linomoro tsa Base 12, tse tsejoang hape e le palo ea duodecimal, e simolohile litsong tse sa tšoaneng tsa boholo-holo. Tsamaiso ena ho lumeloa hore e simolohile ts'ebelisong ea li-knuckles (ntle le monoana o motona) ho bala, ho fana ka kakaretso ea likarolo tse 12 ka letsohong le le leng. Ho theosa le histori, litso tse fapa-fapaneng li ’nile tsa amohela tsamaiso ena ka tekanyo e sa tšoaneng. Har’a tse tsebahalang ka ho fetisisa ke Bababylona, ba neng ba sebelisa mokhoa oa ho kopanela liphate ho ea ka 60, empa ba arola lipalo tsa bona ka lihlopha tse 12; le Baegepeta ba boholo-holo, ba neng ba sebelisa tsamaiso ea duodecimal ho lekanya nako.
Sistimi ea duodecimal: lipalo le mantsoe
Motheong oa nomoro ea 12, matšoao a 12 a fapaneng a sebelisoa ho emela lipalo: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A (10), le B (11). Ka tlase ke lethathamo la linomoro tsa motheo tse 12 le tse lekanang le tsona ka Sepanishe, ho kenyeletsoa le lifonotiki tse masakaneng:
- 0 – lefela (/'θe.ro/)
- 1 – ngoe (/'u.no/)
- 2 - tse peli (/tse peli/)
- 3 – tharo (/'tharo/)
- 4 - nne (/'kwat.ro/)
- 5 – hlano (/'θin.ko/)
- 6 - tse tšeletseng (/sejs/)
- 7 – supa (/'sje.te/)
- 8 – robeli (/'o.tʃo/)
- 9 – robong (/'nwe.βe/)
- A – leshome (/'djeθ/)
- B – leshome le motso o mong (/'on.θe/)
Ts'ebeliso e sebetsang ea linomoro tsa duodecimal
Sisteme ea duodecimal e na le melemo e itseng, haholo ha ho tluoa tabeng ea ho etsa lipalo tsa lipalo le ho nolofatsa likarohano. Kaha 12 ke palo e nang le likarolo tse ngata, e na le likarohano tse ngata ho feta palo leha e le efe e ka tlaase ho eona (1, 2, 3, 4, 6, le 12). Sena se etsa hore likaroloana li be bonolo ho li nolofatsa.
Mohlala oa ts'ebeliso e sebetsang ea sistimi ea duodecimal e ka fumanoa ho tekanyo ea nako. Joalokaha re tseba, letsatsi le arotsoe ka lihora tse 24, hora ka metsotso e 60, ’me motsotso ka metsotsoana e 60. Likarohano tsena li bonolo ho sebetsana le tsamaiso ea duodecimal ho feta ho decimal ea setso.
Base 12 thutong le lipatlisisong
Leha tsamaiso ea decimal e atile litsong tse ngata tsa sejoale-joale, thahasello ho base 12 joalo ka mokhoa o mong oa linomoro o ntse o tsoela pele. Matichere a mang le barupeli, hammoho le bafuputsi ba lipalo le histori, ba hlokomela bokhoni ba tsamaiso e joalo ’me ba khothalletsa thuto ea eona e le tlatsetso ea lipalo tse tloaelehileng. Sena se ka thusa baithuti ho hlaolela kutloisiso e tebileng le e fapaneng haholoanyane ea palo le ts'ebetso, hammoho le kananelo ea boleng ba mefuta-futa ea lisebelisoa tsa lipalo.
Linomoro tsa Duodecimal ho lingoliloeng le setso sa pop
Ho khahlisang, sistimi ea linomoro tsa 12 le eona e entse letšoao la eona ho lingoliloeng le setso sa pop. Bangoli ba litšōmo tsa mahlale le litoro, ho kenyeletsoa mabitso a malapa a kang JRR Tolkien le Ursula K. Le Guin, ba sebelisitse mokhoa ona mesebetsing ea bona ea tšōmo ho theha mafatše a mang le lipuo tse ruileng.
Ka bokhuts'oane, sistimi ea linomoro tsa 12 e fana ka pono e fapaneng mme hangata e sebetsang haholoanyane mabapi le lipalo le kamoo re ka e sebelisang ho hlahisa maikutlo le ho rarolla mathata. Ka ho sheba mokhoa ona o mong, ha re atolose kutloisiso ea rona ea lipalo feela empa le bokhoni ba litsamaiso tsa lipalo ka kakaretso.
